ویتامین B12 (ب 12)، ویتامین انرژی است. این ویتامین به ساخت دی.ان.ای، عصب‌ها و سلول‌های خونی کمک می‌کند و برای داشتن مغز و سیستم ایمنی سالم ضروری است. بدون ویتامین B12، متابولیسم بدن ما به خوبی کار نمی‌کند. اما B12 مانند دیگر ویتامین‌ها نیست و فقط در محصولات حیوانی مانند تخم‌مرغ، گوشت، صدف‌دریایی و لبنیات یافت می‌شود. دکتر «مگی مون» متخصص تغذیه می‌گوید: «بیشتر از 15 درصد از افراد، به اندازه‌ی کافی ویتامین B12 دریافت نمی‌کنند. این افراد به احتمال زیاد گیاه‌خوار هستند، بیماری سیلاک یا دیگر مشکلات گوارشی دارند و یا اینکه بالاتر از 50 سال دارند.» علائم کمبود ویتامین B12 شامل خستگی، تپش قلب، آشفتگی روانی و غیره هستند. در این مقاله، می‌خواهیم 21 حقیقت مهم درباره‌?ی کمبود ویتامین ب12 را توضیح و درمان‌هایی برای آن پیشنهاد دهیم.

خطر کمبود ویتامین B12 گیاهخواران را تهدید می‌کند

ویتامین ب12 به طور طبیعی در محصولات حیوانی یافت می‌شود، پس اگر رژیم غذایی شما از محصولات گیاهی مانند میوه‌‌ها و سبزیجات، حبوبات و سویا تشکیل شده، در معرض خطر کمبود این ویتامین قرار دارید. دکتر «استفانی میدلبِرگ» (Stephanie Middleberg) متخصص تغذیه در نیویورک، توصیه می‌کند گیاه‌خوارانی که تخم‌مرغ و لبنیات مصرف می‌کنند، حداقل روزی یک بار، هر دویِ این گروه‌های غذایی را در رژیم غذایی خود جای دهند. وِگان‌ها که هیچ نوع محصول حیوانی اعم از تخم‌مرغ و لبنیات و عسل نمی‌خورند، باید حتما قرص‌های مکمل ویتامین ب12 یا غذاهایی را که با این ویتامین غنی شده‌اند، مصرف کنند. از غذاهایی که با ویتامین B12 غنی شده‌اند می‌توان به شیرهای غیرلبنی، غلات صبحانه و جایگزین‌های گوشت اشاره کرد، البته همه‌ی آنها الزاما با این ویتامین غنی نشده‌اند، پس حتما به برچسب غذایی آنها دقت کنید.

افراد بالای 50 سال هم در معرض خطر هستد

با افزایش سن، معده اسید کمتری ترشح می‌کند و اسید معده برای جذب ویتامین B12 حیاتی است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا تخمین می‌زند که تقریبا یک نفر از هر 31 فردِ بالای 50 سال با کمبود این ویتامین مواجه است. «میدلبرگ» می‌گوید: «افراد مسن معمولا اشتهای کمتری دارند و کمتر غذا می‌خورند و احتمال دارد دارو هم مصرف کنند (مثل داروهای سوزش معده)، که این داروها به نوبه‌ی خود میزان ترشح اسید معده را بیش از پیش در این افراد کاهش می‌دهند.» در حقیقت، خیلی از افراد مسن، قابلیت جذب ویتامین B12 از منابع غذایی را کاملا از دست می‌دهند و باید حتما از مکمل‌های دارویی استفاده کنند، اگر باز هم مشکل کمبود این ویتامین در آنها حل نشود، باید از طریق تزریق وریدی این ویتامین را دریافت کنند.

علائم اولیه‌ی کمبود B12، ضعف و خستگی است

بی‌دلیل نیست که نام مستعار این ویتامین، ویتامین انرژی است. کمبود دریافت ویتامین ب12 در تولید گلوبول‌های قرمز خون اختلال ایجاد می‌کند و تعدادی از علائم اولیه‌ی آن، احساس خستگی، ضعف و گیجی است. مشکل اینجا است که این علائم خیلی مبهم هستند و همه‌ی افراد آنها را به یک شکل تجربه نمی‌کنند و به این دلیل که این علائم را می‌توان به عوامل مختلفی نسبت داد، بیشتر افراد به آزمایش دادن فکر نمی‌کنند. اگر این علائم هفته‌ها باقی بمانند، بهتر است به دکتر مراجعه کنید و آزمایش بدهید.

داروهای سوزش معده می‌توانند باعث کمبود ویتامین B12 شوند

بعضی از داروهای معده، تولید اسید معده را که برای جذب ویتامین ب12 بسیار مهم است، متوقف می‌کنند.مطالعه‌ای که در سال 2013 در مجله‌ی انجمن پزشکی آمریکا به چاپ رسید این موضوع را ثابت می‌کند. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که استفاده از داروهای موسوم به مهار‌کننده‌های پروتون پامپ (مانند پریلوسِک (Prilosec ) و نکسیوم (Nexium))، به مدت بیشتر از دو سال، 65 درصد خطر کمبود ویتامین ب12 را افزایش می‌دهد و استفاده‌ی دو سال یا بیشتر از داروهایی که گیرنده‌های هیستامین را مسدود می‌کنند (مانند پِپسید (Pepcid) و زانتاک (Zantac))، احتمال کمبود این ویتامین را 25 درصد افزایش می‌دهند. اگر به طور منظم از این داروها استفاده می‌کنید، با پزشک خود درباره‌ی اقداماتی که برای مراقبت از خودتان می‌توانید انجام دهید، مشورت کنید.

ممکن است کمبود B12 با زوال عقل اشتباه گرفته شود

علائم کمبود ویتامین ب12 گاهی شبیه علائم بیماری زوال عقل هستند. علائمی مانند فراموشی، فقدان آگاهی و ناتوانی در تفکرِ منطقی، در هر دو بیماری دیده می‌شوند. تشخیص بین زوال عقل و کمبود ویتامین ب12 گاهی دشوار است، خصوصا به این دلیل که افراد مسن در معرض ابتلا به هر دو قرار دارند و اغلب، این دو بیماری با هم تداخل پیدا می‌کنند. 75 تا 90 درصد از افرادی که کمبود ب12 دارند، دچار بیماری‌های عصبی مانند زوال عقل هم هستند. البته وقتی کمبود ویتامین B12 در افراد جوان هم اتفاق می‌افتد، باز هم به زوال عقل شباهت دارد. و معمولا متخصصان نمی‌توانند به راحتی این دو بیماری را تشخیص دهند و بهتر است بیمارانی که مشکلات شناختی دارند، حتما آزمایش کمبود ویتامین ب12 بدهند.

مصرف قرص‌های ضد‌بارداری شما را مستعد کمبود B12 می‌کند

دکتر «میدلبرگ» می‌گوید: «جذب ویتامین ب12 در زنانی که برای مدت طولانی از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند، مشکل می‌شود.» تحقیقات نشان می‌دهد قرص‌هایی که استروژن بالایی دارند، ارتباط بیشتری با B12 دارند و کمبود فولات (فولیک اسید و ویتامین ب6) هم ثابت می‌کند که استروژن موجود در این قرص‌ها مانع جذب این ویتامین‌ها می‌شود. پس اگر شما از قرص‌های جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنید، حتما با پزشک خود درباره‌ی مصرف مکمل‌های ب12 مشورت کنید.

گوشت و ماهی سرشار از ویتامین B12 هستند

بنا بر تحقیقات موسسه‌ی ملی سلامت آمریکا، جگر گاو و صدف خوراکی بیشترین مقدار ویتامین ب12 را دارند. اگر هیچ کدام از این مواد غذایی را دوست ندارید، گزینه‌های دیگری هم وجود دارند. گوشت گاو، بوقلمون، صدف‌دریایی، مرغ و ماهی سالمون هم سرشار از این ویتامین هستند. یک وعده از هر کدام می‌تواند صددرصد نیاز توصیه شده‌ی روزانه به این ویتامین را برآورده کند (این نیاز در مردان و زنان بالای 14 سال 2.4 میکروگرم و 2.6 تا 2.8 میکروگرم برای زنان باردار و شیرده است). تخم‌مرغ با داشتن 0.6 میکروگرم به ازای هر عدد و شیر کم‌چرب به ازای هر فنجان 1.2 میکروگرم، هم منابع خوبی هستند.

غذاهای غنی شده و مکمل‌ها هم می‌توانند مفید باشند

دکتر «مون» می‌گوید: «هر دوی این گزینه‌ها می‌توانند برای گیاه‌خواران و افراد مسن و همه‌ی کسانی که با جذب ویتامین B12 مشکل دارند سودمند باشند. اینکه فقط در وعده‌های غذایی خود موادی که به طور طبیعی این ویتامین را دارند، بگنجانیم کفایت نمی‌کند و شکل مصنوعی آن بهتر جذب می‌شود.» بهترین جایی که می‌توان این نوع ویتامین را پیدا کرد غلات غنی شده هستند که خیلی از آنها صددرصد نیاز روزانه‌ی شما را برآورده می‌کنند.

مصرف زیاد نوشیدنی‌های الکلی ریسک کمبود ویتامین B12 را افزایش می‌دهد

دکتر «میدلبرگ» می‌گوید: «مصرف روزانه بیشتر از یک یا دو بار نوشیدنی الکلی، باعث تحریک غشاء معده می‌شود که به نوبه‌ی خود میزان ترشح اسید معده را پایین آورده و جذب ویتامین B12 را کاهش می‌دهد.» الکل به روش دیگری هم بر کمبود ویتامین B12 تأثیر می‌گذارد. B12 در کبد ذخیره می‌شود و مصرف نوشیدنی‌های الکلی در کارایی کبد اختلال ایجاد کرده و کبد را از این ویتامین خالی می‌کند یا ذخیره‌‌سازی آن را برای کبد دشوار می‌کند.

کمبود B12 ممکن است باعث شود نتیجه‌ی آزمایش پاپ اسمیر به اشتباه مثبت نشان داده شود

کمبود ویتامین ب12 حتی بر روی آزمایش پاپ اسمیر یا تست سرطان دهانه‌ی رحم هم تأثیر می‌گذارد. مطابق تحقیقات مؤسسه‌ی ملی سلامت، میزان کم ویتامین ب12، ظاهر سلول‌های گردن رحم را تغییر می‌دهد و باعثِ مثبت شدن آزمایش سرطان دهانه‌ی رحم می‌شود.

کمبود B12 در کم‌خونیِ پرنیشیوز موثر است

کم‌خونی پرنیشیوز نوعی کم‌خونی است که از کمبود ویتامین ب12 ناشی می‌شود. پرنیشیوز در زبان لاتین به معنی خطرناک است، و به این دلیل به این نام خوانده می‌شود چون در گذشته این بیماری منجر به مرگ می‌شد. این بیماری، کمبود گلوبول‌های قرمز خون است و زمانی رخ می‌دهد که معده پروتئینی به نام فاکتور داخلی را که به جذب ویتامین B12 در روده‌ها کمک می‌کند، به اندازه‌ی کافی تولید نمی‌کند. کم‌خونی پرنیشیونز می‌تواند نتیجه‌ی واکنش دستگاه دفاعی بدن علیه سلول‌های خودی باشد که باعث تخریب سلول‌های دیواره‌ی معده می‌شود یا به دلیل مشکلی در پُرزهای دیواره‌ی معده یا حتی به دلایل ارثی باشد. راه درمان این بیماری مصرف مکمل‌های B12 است که با ویتامین‌های دیگر ترکیب شده باشند.

تشخیص کمبود ویتامین B12 مشکل است

دکتر «میدلبرگ» می‌گوید: «به این دلیل که بدن می‌تواند ویتامین ب12 را به مدت سه تا پنج سال ذخیره کند، علائم ابتدایی معمولا به تدریج دیده می‌شوند و احتمال اینکه متوجه آنها شوید کم است. بعد از علائم ابتدایی مانند خستگی و ضعف، علائم پیشرفته‌تری مانند کرختی، مور مور شدن اندام‌ها، افسردگی، پارانویا (اختلال روانی که فرد همه را دشمن تصور می‌کند) و حتی توهم ظاهر می‌شوند. این علائم متنوع هستند و در همه‌ی افراد به یک شکل دیده نمی‌شوند، بنابراین تشخیص بیماری مشکل است. اینکه کدام علائم بروز می‌کنند به این بستگی دارد که کمبود B12 به چه دلیل به وجود آمده باشد. مثلا، اگر خوب جذب نشدن دلیل این مشکل باشد، علائم به تدریج ظاهر می‌شوند چون به هر حال مقدار کمی از این ویتامین جذب می‌شود، ولی اگر دلیل آن، عدم مصرف محصولات حیوانی باشد علائم خیلی سریع خودشان را نشان می‌دهند.

تنها راه تأیید کمبود B12 آزمایش خون است

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا، میزان کمتر از 200 پیکوگرم در هر میلیمتر خون را به عنوان کمبود ویتامین‌ ب12 اعلام کرده است. «مون» می‌گوید: «آزمایش‌های خون معمولا دقیق هستند، اما بعضی از سرطان‌ها، استفاده از قرص‌های ضدبارداری، کمبود اسید فولیک و بارداری ممکن است به اشتباه نتیجه‌ی آزمایش را مثبت نشان دهند. همچنین در افرادی که بیماری‌های مربوط به کبد دارند، کلیه‌های‌شان به خوبی کار نمی‌کنند یا اختلالات خاصی در سلول‌های خونی‌شان دارند، ممکن است نتیجه‌ی این آزمایش به اشتباه منفی نشان داده شود.» پزشک عمومی شما می‌تواند در مورد نتیجه‌ی آزمایش به شما کمک کند.

کمبود B12 به مشکلات سیستم ایمنی مرتبط است

B12 نقش مهمی در تولید گلوبول‌های سفید دارد و گلوبول‌های سفید برای سیستم ایمنی بدن حیاتی هستند. کمبود ویتامین B12 نه تنها سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند، بلکه بعضی از اختلالات سیستم ایمنی نیز می‌توانند باعث به وجود آمدن کمبود این ویتامین بشوند. مثلا، بیماری گریوز که نوعی پرکاری تیروئید است می‌تواند باعث به وجود آمدن کم‌خونی پرنیشیوز شود که آن هم به نوبه‌ی خود منجر به کمبود ویتامین B12 می‌شود.

مشکلات گوارشی می‌توانند موجب کمبود B12 شوند

به این دلیل که مشکلات گوارشی جذب ویتامین B12 را با مشکل مواجه می‌کنند، افرادی که بیماری‌های معده یا گوارشی دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. دکتر میدلبرگ می‌گوید: «افرادی که دچار بیماری‌های مربوط به معده و روده، مانند التهاب روده‌ی بزرگ، بیماری کرون (نوعی التهاب دیواره‌ی روده) یا بیماری التهاب روده‌ی کوچک هستند، ریسک کمبود B12 در آنها بیشتر دیده می‌شود.» افرادی که از سیلاک رنج می‌برند نیز ممکن است با جذب B12 مشکل داشته باشند. اگر شما هر کدام از این بیماری‌ها را دارید، حتما با پزشک خود درباره‌ی مصرف مکمل‌های دارویی یا تزریق B12 مشورت کنید. از آنجا که حتی مصرف خوراکیِ بالاترین دُوز B12 نمی‌تواند به خوبی در بدن شما جذب شود، بهترین راهِ دریافت آن، تزریق است.

ممکن است بعد از جراحیِ کاهش وزن به کمبود B12 دچار شوید

دکتر «مون» می‌گوید: «بعضی از جراحی‌هایی که بر روی سیستم گوارشی انجام می‌گیرند، مانند جراحی مجاری معده، جذب ب12 را سخت‌تر می‌کند.» یکی از دلایل آن به کاهش توانایی بدن در جذب غذا مربوط می‌شود. همچنین پایین بودن میزان عامل داخلی، که همانطور که گفتیم پروتئینی است که به بدن در جذب ب12 کمک می‌کند، نیز در این موضوع مؤثر است. مشکل جذب می‌تواند یک مشکل دائمی باشد و افرادی که جراحی‌های مجاری معده انجام می‌دهند باید تا آخر عمر مکمل‌های ب12 مصرف کنند.

کمبود B12 باعث سوزش در اندام‌ها، ضعف و مشکلات تعادلی می‌شود

تخلیه شدن ذخایر بدن از ب12 باعث آسیب رسیدن به عصب‌ها می‌شود. سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها، لرزش در حرکات بدن و راه رفتن نامتعادل، عواقب کمبود طولانی‌مدت ویتامین ب12 هستند. مانند دیگر علائم این بیماری، اینها هم می‌توانند دلایل دیگری داشته باشند که از آن جمله می‌توان به کهولت سن اشاره کرد. تنها راه اطمینان یافتن، انجام آزمایش خون و مشورت با پزشک است.

کودکان هم ممکن است دچار آن شوند

در نوزادان کمبود ب12 جدی است و می‌تواند علائمی مانند کم‌خونی، مشکلات حرکتی و مشکل در مراحل رشد را به وجود بیاورد که می‌توانند خطرناک باشند. کمبود ویتامین ب12 در کودکان به ندرت دیده می‌شود، اما در کودکانی که مادران‌شان در دوره‌ی بارداری محصولات حیوانی به اندازه‌ی کافی مصرف نکرده‌اند یا مادران شیردهی که گیاه‌خوار هستند دیده می‌شود. مصرف مکمل‌های ب12 در مادران و همچنین غذاهای غنی شده با ب12 در دوارن بارداری و شیردهی می‌تواند مفید باشد.

رنگ‌پریدگی، زبان درد و آفت دهان از علائم ملموس کمبود B12 هستند

رنگ‌پریدگی، زبان قرمز، ملتهب و دردناک و آفت‌های دهانی از علائم ملموس کمبود ب12 هستند. این علائم که به دلیل تغییراتی که کمبود این ویتامین در جریان خون ایجاد می‌کند رخ می‌دهند، می‌توانند سال‌ها بعد از تخلیه‌ی ذخائر بدن از این ویتامین دیده شوند. یکی دیگر از علائمی که به خون مربوط می‌شود، تپش قلب است. گاهی زود کبود شدن پوست هم نشانه‌ی کمبود مزمن این ویتامین است. اما این علائم در همه‌ی بیمارانی که کمبود ب12 دارند بروز نمی‌کنند و یا اینکه به آرامی خودشان را نشان می‌دهند و تشخیص‌شان مشکل است.

کمبود B12 می‌تواند موجب آسیب‌های ماندگار شود

کمبود ویتامین ب12 اگر سال‌ها باقی بماند، باعث آسیب‌های عصبی برگشت‌ناپذیر، مانند از دست دادن حافظه، فقدان آگاهی و ناتوانی در تمرکز خواهد شد. از دیگر عوارض جانبی می‌توان به آسیب‌های عصبی، بی‌خوابی، اختلال نعوذ و حتی اختلالات روده و مثانه اشاره کرد. دکتر «مون» معتقد است که اگر کمبود این ویتامین زود تشخیص داده و درمان شود خیلی از این علائم بهبود پیدا خواهند کرد.

ویتامین B12 هیچ‌گاه به حد افراط نمی‌رسد

برخلاف ویتامین‌هایی که محلول در چربی هستند و ممکن است در بدن‌ انباشته شده و عوارض جانبی داشته باشند، ب12 به این دلیل که محلول در آب است فقط به اندازه‌ی نیاز بدن جذب می‌شود و مقادیر اضافه‌ی آن به همراه ادرار دفع می‌شود. این برای کسانی که می‌خواهند ذخایر بدن‌شان را از این ویتامین پر کنند ولی نگران مصرف زیاد آن هستند، خبر خوبی است. اما دقت کنید که اگر در یک وعده مقدار زیادی ویتامین ب12 مصرف کنید، مبتلا به بیرون‌روی و خارش خواهید شد. اگر پزشک، مکمل دارویی برای شما تجویز کرده، حتما برچسب روی دارو را مطالعه کنید و فقط به مقداری که پزشک‌تان توصیه کرده مصرف کنید