تحلیل قوای روانی معلم سه عامل اساسیدارد :
ـ فرسودگی نگرشی
ـ فرسودگی جسمی
ـ فرسودگیهیجانی
فرسودگی نگرشی، به فقدان اشتیاق به کار و پایین بودن حس رضایت از آناطلاق می‌شود.
فرسودگی جسمی، بیشتر اوقات به خستگی معلمان در مدرسه اطلاقمی‌شود. آنها معمولاً اظهار می‌کنند که در پایان یک روز کاری، کاملاً تهی از انرژیهستند.
در حالت فرسودگی هیجانی، حفظ اساس مثبت در طول یک روز کاری، برای معلماندشوار می شود. احساس غالب بر آنها در طول روز، تمایل شدید به چشم پوشی از انجاممسئولیت‌هاست. هیجان غالب در این حالت، معمولاً افسردگی است..
شخصیت تیپآ
معلمان دارای شخصیت تیپ (آ)، ناشکیبا و پرخاشگر هستند، تمایل شدیدی به انجامشدن کارها و گرایش به قبول کار زیاد دارند. این معلمان در تقابل با گروه دارایشخصیت تیپ (ب) هستند که نگرشی آسان‌گیر و راحت نسبت به زندگی دارند. شخصی که درگروه شخصیت تیپ (آ) قرار داشته باشد، احتمالا به 10 پرسش زیر، پاسخ می‌دهد:
- آیا اغلب کارها (مانند غذا خوردن، صحبت کردن و راه رفتن) را با سرعت زیاد انجاممی‌دهید؟
- آیا معمولاً وقتی مشغول به کاری هستید، مضطرب می‌شوید و می‌خواهیدکار را سریع تمام کنید و به کار بعدی بپردازید؟
- آیا وقتی در حال استراحتهستید احساس گناه می‌کنید، گویی همیشه کاری هست که باید انجام دهید؟
- آیافکر می‌کنید نماینده شدن کار سختی است؟
- آیا فکر می‌کنید در صورتی کهنتوانید عقاید خود را آزادانه بیان کنید شرکت در جلسات، غیر ممکن است؟
- آیادر کنار افرادی که کارها را به تأنی انجام می‌دهند بی‌قرار می‌شوید؟
- آیااز نظر جسمی فردی تنیده و ابرازگر هستید؟
- آیا سخن فردی را که وقت زیادی راصرف توضیح یک موضوع می‌کند، قطع می‌کنید؟
- آیا همیشه شتابزدههستید؟
- آیا وقتی به صحبت شخص دیگری گوش می‌کنید با انگشتانتان ضربمی‌گیرید؟ استرس و شخصیت با یکدیگر مرتبطند
افراد دارای تیپ (آ) به این دلیل بهمیزان زیادی مستعد استرس هستند که کار زیادی را متعهد می‌شوند و در نتیجه خود راتحت فشار قرار می‌دهند.
شخصیت‌هایی که عوامل بیرونی بر آنها کنترلدارند
Exteranal locus of control
www.zibaweb.com
اشخاصی که عوامل بیرونی بر آنها کنترلدارند احتمالاً به 10 پرسش زیر پاسخ مثبت می‌دهند:
- آیا فکر می‌کنید اغلباتفاق‌های مهم زندگیتان شانسی هستند؟
- آیا فکر می‌کنید افراد زیادی وجودندارند که بتوانند در مسائلی که بر آنها اثر می‌گذارد تغییر ایجاد کنند؟
- آیا فکر می‌کنید به دست آوردن شغل خوب اساساً شانسی است؟
- آیا فکر می‌کنیدمردم نمی‌توانند تأثیر چندانی در تصمیمات دولت داشته باشند؟
- آیا فکرمی‌کنید نمره دانش‌آموزان، ربطی به تلاش آنها ندارد؟
- آیا فکر می‌کنید هرچه تلاش می‌کنید، نمی‌توانید بعضی افراد را وادار کنید تا شما را دوستبدارند؟
- آیا فکر می‌کنید هر اتفاقی که قرار است رخ دهد، رخ‌می‌دهد؟
- آیا فکر می‌کنید بیشتر تصمیمات زندگی را باید با شیر یا خط،گرفت؟
- آیا فکر می‌کنید نمی‌توانید بر روند زندگیتان کنترل داشته باشید؟ ü آیا فکر می‌کنید نمره‌های امتحانی گاه خیلی غیر منصفانههستند؟
شخصیت نوروتیک
معلمانی که شخصیتی نوروتیک دارندشدیداً مستعد نگران شدن هستند. آنهامدتی طولانی به مشکلاتی فکر می‌کنند که فرضیهستند و ممکن است با آنها مواجه شوند فردی یا شخصیت نوروتیک احتمالاً به 10 پرسشزیر، پاسخ مثبت می‌دهد:
- آیا گفتگو با غریبه‌ها برایتان دشواراست؟
- آیا زود رنج هستید؟
- آیا بر اثر هجوم افکار به ذهنتان، بی‌خوابمی‌شوید؟
- آیا از بدشناسی‌های احتمالی نگران هستید؟
- آیا اغلب مغمومو افسرده هستید؟
- آیا به سردرد و دردهای دیگر مبتلا هستید؟
- آیا درمکان‌هایی مثل آسانسور، قطار یا تونل، عصبی می‌شوید؟
- آیا فاقد اعتماد بهنفس هستید؟
- آیا اغلب در حضور مافوق خود خجالت می‌کشید؟
- آیا ازتجربیات تحقیر آمیز به مدت طولانی و به شدت رنج می‌برید؟
افرادی که در برابر استرس مقاوم هستند
تعادل دارند.
روشی آرمش‌بخش دارند.
از قبول کار زیاد خودداری می‌کنند
معتقدند که می‌توانند به طرز موثری با مشکلات خود مواجهشوند.
کارهایی که مدارس می‌توانند برای به حداقل رساندن استرسانجام دهند
همانطور که معلمان می‌توانند برای کاهش استرس خود، به عملکردهایی خاصاقدام کنند، مدیران مدارس هم می‌توانند برای تضمین اینکه میزان استرس کارکنان در حدنازلی باقی بماند، کارهای بسیاری انجام دهند. «کمیته مشورتی خدمات آموزشی» در سال 1998، تعدادی از حیطه‌های نقش مدیران را در کاهش استرس معلمان، اینگونه مشخص ساختهاست.
ـ حل مسئله به صورت گروهی
ـ ایجاد و رشد فرهنگ حمایتگرانه
ـمطلع‌سازی و آموزش
ـ خدمات بهداشت حرفهای
ـ طرح‌های کمک به کارکنان
درسال 1988، اداره آموزش بهداشت Health Education Authority توصیه‌های زیر را برایکاهش استرس معلمان ارائه کرد:
ـ تدوین تعاریف روشن از شغل که به دور از ابهامباشد.
ـ فراهم ساختن برنامه‌های معارفه برای کارمندان جدید و معلمان با تجربه کهبه مدارج شغلی بالاتر ارتقا یافته‌اند.
ـ تدارک دیدن روشهای ثمربخشی برایانتخاب معلمان.
ـ فراهم کردن امکان رشد مستمر برای کارکنان.
ـ بهبود محیطکار از نظر فیزیکی، برای مثال کاهش میزان سر و صدا.
ـ تشویق هر مدرسه برایخودگردانی تمام و کمال، و برنامه‌ریزی‌های خاص برای کاهش استرس و در صورت لزوم،استفاده از رهنمودهای شخصی متبحر.
ـ بررسی و مشخص کردن نقش مسئولان آموزش محلیبا هدف کاهش دادن تعلل‌ها و درماندگی‌های ناشی از نامشخص بودن نقش‌ها،کاغذ‌بازی‌های غیر ضروری و بهبود هماهنگی بین مسئولان و مدارس.
مدرسه سالم
یکروش خوب برای درک چگونگی کمک به معلمان به منظور کاهش استرس در آنها، این است کهببینیم از نظر آنان ویژگی‌های یک مدرسه سالم در چیست.
این ویژگی‌ها به قرار زیراست:
ـ بین همکاران ارتباط خوبی وجود دارد.
ـ‌حس تشریک مساعی قدرتمندی وجوددارد.
ـ‌تصمیم‌گیری مدیران بر مبنای مشورتاست.
ـ در زمینه ارزشها و ضوابط اصلی، توافق عام وجود دارد.
ـ تمام خطمشی‌های مدرسه بجاست.
ـ نقش‌ها و انتظارات از هر کس، به روشنی تعریفشده‌اند.
ـ معلمان بازخورد مثبت می‌گیرند و از آنها تمجید می‌شود.
ـ ازمعلمان، با منابع و امکانات خوبی حمایت می‌شود.
ـ از کارکنان برای حلمشکلاتشان، حمایت می‌شود.
ـ پیروی از خط مشی‌ها و روش‌ها آسان است.
ـ‌کاغذبازی‌ها و کارهای دفتری به حداقل رسانده شده است.
ـ وظایف اضافی، هماهنگبا مهارت‌های معلمان تنظیم می‌شود.
ـ محیط ساختمان، برای کار، خوشایند است.
ـ مدیران ارشد از طرح‌ریزی‌های پیشاپیش، به خوبی استفاده می‌کنند.
ـ درزمینه انتصاب کارکنان و پیشرفت شغلی، رهنمودهای لازم ارائه می‌شود.
همچنینمیلز (1990) در بحث از «مدرسه خود را ضد استرس کنید». مدرسه ایده‌آل را دارای 10ویژگی زیر توصیف کرده است:
ـ‌مقاصد واهداف روشن
ـ نظام ارتباطعالی
رویکردی منطقی و عملی درباره زمان، وقت مقرر، و میزان کار
ـ محیطخوشایند برای کار
ـ پایین بودن میزان بیماری و غیبت
ـ‌روحیه و انگیزهبالا
ـ‌تصویر ذهنی خوب در جامعه
ـ‌کار گروهی با ثبات و ثمربخش
ـ احساستعلق و پیوند میان کارکنان و دانش‌آموزان
ـ تعارض‌های اندک بین افراد.
تماماتحادیه‌های معلمان teacher unions گزارشهایی درباره استرس انتشار داده و مشکلاتآنها را تحلیل کرده‌اند. همچنین درباره اینکه مدارس چگونه می‌توانند به کاهش استرسکمک کنند، رهنمود‌هایی عرضه داشته‌اند..
در تعدادی از این رهنمودها، بر ویژگی‌های بهداشت سازمانی برای کمکبه مدارس در ایجاد محیط کاری بهتر برای معلمان، تأکید شده است. یک نمونه خوب در اینباره گزارش اتحادیه ملی معلمان (NUT) در سال 1990است که طراحی عملی برای بهداشتسازمانی ارائه کرده که می‌تواند برنامه‌ای ثمربخش در کاهش استرس معلمان، فراهمآورد. این طرح عملی،
به سه حیطه اصلی مربوط می‌شود:
محیط کار
حل مسئله ومحیط اجتماعی
محیط مناسب برای رشد.
طرح عملی NUT به شرح زیر است:
1ـ محیطکار
در این بخش، درباره موقعیت پیش روی معلمان، در حالی که آنها تلاش می‌کنندکارشان را انجام دهند، بحث می‌شود. نیازهای مشخص شده مربوط به این حیطه عبارتنداز:
- شغل‌ها را چنان طرح کنید و وظایف را به نحوی به کارکنان اختصاص دهیدکه با مهارت‌های معلمان هماهنگ باشد.
- فشار زمانی را کاهش دهید و باآموزش مدیریت زمان آشنا شوید.
- برای آماده‌سازی و نمره دادن فرصت و فراغتبیشتری به معلمان بدهید.
- از معلمان و مربیان کمکی، بیش از پیش کمکبگیرید.
- محیط فیزیکی تدریس را بهبود ببخشید و منابع تدریس بیشتری فراهمکنید.
- تعداد کلاس‌ها را کاهش دهید
- در مهار دانش‌آموزانآشوبگر، آموزش بهتری فراهم کنید و در رسیدگی به آنها حمایت بیشتری اعمالکنید.
- در جهت افزایش توافق در «مقاصد و اهداف» مدرسه، بکوشید.
2ـحل مسئله و محیط اجتماعی
این بخش به این موضوع مربوط می‌شود که کارکنان یک مدرسهچگونه به صورت گروهی با هم کار کنند تا به مشکلات بپردازند. نیازهای مشخص شده مربوطبه این حیطه عبارتند از:
- توسعه فرهنگ تشریک مساعی و حمایت
- فراهم کردن زمان و فرصت‌هایی برای کارکنان تا همگی در یک زمان، استراحتکنند.
- بهبود انسجام و کیفیت محیط اجتماعی
- رشد تفکر حلمسئله به صورت گروهی.
- مشروعیت بخشیدن به تفکر حل مسئله به صورت گروهی با درنظر گرفتن زمانی برای کارکنان تا درباره مشکلاتشان با هم بحث کنند.
- بهبود ارتباط در مدرسه
- فراهم کردن بازخورد بهتر برای معلمان
- درخواست از معلمان ارشد تا آموخته‌های خود را با میل بیشتری در اختیار دیگرانبگذارند.
3ـ محیط رشد
این بخش به این موضوع مربوط می‌شود که مدارس چگونهمی‌توانند کارکنان خود را، به عنوان هم افراد و هم معلم، رشد دهند. نیازهای مشخصشده مربوط به این حیطه عبارتند از:
- تکوین رشد بهتر مدیریت افراد درمدارس
- بهبود روش‌هایی که ناظم‌ها و معاونان مدرسه برای رهبری و مدیریتاتخاذ می‌کنند.
- تلاش در جهت استفاده پربسامدتر و بهتر از بازخورد
- بهبود آموزش مقدماتی و ضمن خدمت ارتباط دادن این آموزش به نیازهای واقعی کادرمهارت‌های ارتباطی و مهار دانش‌آموزان آشوبگر است.
- جستجو برای فراهم آوردنتسهیلات بیشتر برای کارکنان مدارس که شامل خدمات بهداشت سازمانی، مشاوره و امکاناتتفریحی وسیع است.
- تلاش برای بالا بردن درک جامعه و عموم ازمعلمان.
در سال 1998، در گزارش «کمیته مشورتی خدمات آموزشی اظهار شد که مدیرانارشدی که در مدارس خطمشی مثبتی را در جهت بهداشت در کار اتخاذ می‌کنند، می‌توانندتأثیر زیادی در کاهش استرس معلمان داشته باشند. این گزارش مشخص می‌کرد که مدیرانچگونه باید از طرح‌های عملی برای تخفیف استرسی که در نتیجه جنبه‌های متفاوت فرهنگمدرسه ایجاد می‌شود،استفاده کنند.
این جنبه‌ها عبارتند از:
- آموزشآشنا سازی، و رشد حرفهای
- موقعیت کلاس (حجم کار، منابع ارتباط بادانش‌آموزان آشوبگر)
- محیط کار از نظر فیزیکی
- سازمان‌دهیمدرسه (روش مدیریت، ارتباطات)
- عوامل بیرونی (انتظارات سیاسی واجتماعی)
- مدیریت (تقسیم کار، تشکیل گروه‌های ساده)
آشنا سازی کارمندان جدید دانم در سال 1992 در تحلیلخود از اینکه مدارس چگونه می‌توانند منابع سازمانی خود را برای کاهش استرس بهبودببخشند، به اهمیت یک برنامه خوب آشناسازی induction برای کارمندان جدید توجه خاصینشان می‌دهد.
اطلاعات مورد نیاز کارمندان جدید
- تعریف شغلشما
- مسئول مستقیم شما
- تاریخچه مختصری از مدرسه ودستاوردهایش
- نسخه‌ای چاپی از اطلاعات مربوط به مدرسه
- اطلاعاتی از ساختمان‌های مدرسه و نقشه آن
- چگونگی دسترسی بهمنابع
- تشکیلات مدرسه
- مسئولیت‌های مختلف اعضای گوناگونمدرسه
- فرآیندهای تصمیم‌گیری و روشهای مدرسه
- خط‌مشی‌ها وروش‌های کلی مدرسه
- چگونگی رعایت‌های مذهبی
- چگونگی ارتباط باهمکاران دیگر
- نحوه عمل در موارد فوریت‌های پزشکی
- چگونگیگذاشتن قرار ملاقات با مربی ارشد
- چگونگی گزارش‌ها وسنجش‌ها
- منابع دریافت اطلاعات و حمایت
- طرح تشویقمعلم
- فعالیت‌های مربوط به رشد حرفهای
نگرانی‌های عملکردی کارکنانجدید
- چطور با همکاران جدیدم ارتباط برقرار کنم؟
- چطور بادانش‌آموزان جدیدم ارتباط برقرار کنم؟
- آیا برنامه روزانه‌ام را به صورتثمربخشی تدوین می‌کنم؟
- آیا وقتم را به طور مناسبی بین کارهای مختلفتقسیم می‌کنم؟
- آیا آمادگی دارم که برای تغییر فعالیت‌های موجود پیشنهادبدهم؟
- از خودم چه تصویری به دیگران نشان می‌دهم؟
- آیانیازهایم را به روشنی بیان می‌کنم؟
- آیا با افرادی که به آنها نیاز دارم،تماس برقرار کرده‌ام؟
- آیا انتظاراتم برآورده می‌شود؟
- آیاانتظارات دیگران را برآورده می‌سازم؟
- آیا به کمک و راهنمایی نیازدارم؟
- آیا از عملکرد، بازخورد مفیدی می‌گیرم؟
- چطور می‌توانمعملکردم را بهبود ببخشم؟
- آیا به بهترین نحو از منابع و حمایت کارکناناستفاده می‌کنم؟
- آیا مسئولیت‌های اصلیم را انجام می‌دهم؟
- آیاکارهای بیش از اندازه‌ای بر عهده‌ام گذاشته خواهد شد؟
در سال 1990، میلز دوازدهرهنمود ارائه کرده است که به مدیران ارشد کمک می‌کند تا فشار زمانی و کار زیاد رابر معلمان کاهش دهند.
- تعیین پیشاپیش مهلت مقرر برای ارائهگزارش‌ها.
- اطمینان از اینکه نحوه ارائه گزارش، واضح ساده و کارآمداست.
- فراهم آوردن امکان تصحیح اوراق و آماده‌سازی آنها در ساعاتمدرسه.
- اطمینان ازاینکه رویداد‌های آینده، با فرصت کافی برای آماده شدندر زمان مناسب مطرح می‌شوند.
- اختصاص زمانی برای بحث با دانش‌آموزان وهمکاران
- اطمینان از اینکه تمام جلسات ضروری هستند و تعداد و زمان آنها،رضایتبخش است.
- تعیین یکی از کارکنان برای تنظیم میزان کار و نظارت برآن.
- در نظر گرفتن وقت کافی در جدول زمانی تا به مقاصد و اهداف آموزشیدست یابید.
- به حداقل رساندن کارهای دفتری و اداری
- اطمینانیافتن از اینکه معلمان وقت خود را صرف کارهایی که کارکنان دفتری می‌توانند انجامدهند، نمی‌کنند.
- اختصاص دادن وقت کافی برای انجام دادن مسئولیت‌هایاداری
- اختصاص دادن وقت و کارمندان کافی برای کمک به ثبتپیشرفت‌ها
افزایش روحیه کارکنان
افزایش روحیه کارکنان اهمیتزیادی در کاهش استرس آنان دارد. معلمانی که در مدارسی کار می‌کنند که می‌توانند درکواقعی از هدف و روحیه جمعی روحیه جمعی رشد دهند، خیلی بهتر می‌توانند تقاضاهایی راکه از آنها می‌شود، به گونه‌ای مثبت برآورده سازند مدیران مدارس باید سعی کنند بادادن بازخورد مثبت و تمجید از کارهایی که خوب انجام شده است و دادن آگاهی کاملدرباره تصمیماتی که برآنها تأثیر می‌گذارد، روحیه معلمان را تقویت کنند. تدوین خطمشی کلی در موضوعات مهم، می‌تواند به ایجاد همرأیی در میان کارکنان کمک کند و احساسکارگروهی را به وجود آورد. روحیه معلمان با استنباط آنها از اینکه مدرسه، موردتأیید اهل محل هست نیز، افزایش می‌یابد. بنابراین باید اطمینان حاصل شود که کارکناناز تجلیل اهل محل اطلاع یافته‌اند و گاه چنین اخباری در جراید محلی انتشارمی‌یابد.
شاخص ارزشیابی معلم یک نمونه بسیار خوب از رشد است، کههم می‌تواند روحیه معلمان را افزایش دهد و هم می‌تواند آن را تضعیف کند. تحقیق درارزشیابی معلمان نشان داده است که یکی از فواید اصلی آن برای کارکنانی که ارزشیابیشده‌اند، این است که نوعی بازخورد مثبت از عملکردشان دریافت کرده‌اند در واقع در یکبررسی که من (کی ریاکو، 1995) از تجربه معلمان از ارزشیابی انجام دادم، چندین معلمگزارش کردند که بعد از سال‌ها کار در مدرسه، اولین بار از طریق ارزشیابی رسمی بودهکه شخص دیگری در مدرسه به آنها گفته است که کارشان بسیار مهم و ارزشمند بوده است. بسیاری از معلمان، همچنین از اینکه فرصتی به دست آورده و توانسته بودند با ایننگرش که برای رسیدن به نیازهای مشخص شده، گام مفیدی برداشته شود. از مشکلاتی که درکار خود با آنها روبه‌رو بودند و نیازهای رشد حرفه‌ایشان سخن بگویند، سپاسگزاربودند
